Thành
lập hội đoàn - Biến tư duy thành hành động
Luật
sư Đào Tăng Dực
I.
Dẫn
nhập:
Những chế độ độc tài chuyên nghiệp như đảng CSVN
không hề sơ hãi những cá nhân chống đối. Cái mà họ sợ là những cá nhân kết hợp
thành tổ chức (hoặc hội đoàn) để chống đối. Khi người cộng sản khống chế xã hội
dân sự qua điều 4 hiến pháp, thì họ không những cấm đoán sự hình thành của những
tổ chức độc lập, mà họ còn thành lập những tổ chức cuội, của chính họ, để phô
trương một xã hội dân sự giả tạo, và xâm nhập mọi cơ sở kinh tế hay xã hội
khác, để kiểm soát và điều hướng.
Người CS ý thức rằng, nếu chỉ có những cá nhân lẻ tẻ
rời rạc, thì dù có tư duy chống đối đến đâu, cũng sẽ vĩnh viễn là tư duy, và
không bao giờ đe dọa thật sự quyền lực của họ. Chỉ có những tổ chức mới biến tư
duy thành hành động và thách thức thực tế quyền lực của họ mà thôi.
Vấn đề của chúng ta là phải vượt qua khó khăn này,
thành lập các hội đoàn và biến tư duy thành hành động.
Tóm lại chúng ta phải làm điều họ sợ hãi nhất, đó là
đoàn ngũ hóa những con người tư duy.
Sau nhiều thập niên hành nghề luật tại Úc, sau khi
tiếp xúc với nhiều người đối kháng trong nước, tôi nhận thấy có nhiều điểm
tương đồng và quyết định viết tài liệu này, như một tài liệu hướng dẫn thực tế
cho anh chị em tranh đấu trong nước.
Điểm tương đồng này là khuyết điểm trầm trọng của
người trong nước, cũng như cộng đồng hải ngoại. Đó là không biết thành lập các
hội đoàn dân sự sinh hoạt theo nguyên tắc dân chủ.
Tôi từng cố vấn và giải quyết vấn nạn cho nhiều hội
đoàn nên hiểu rõ điều này.
Chính vì thể tôi soạn ra một Nội Quy/ Điều Lệ Mẫu
sau đây, bao gồm những điều khoản căn bản, ngắn gọn, một hội đoàn có thể lấy
làm mẫu, sau đó điều chỉnh cho phù hợp với hoàn cảnh của mình, và tiến hành
thành lập cũng như hoạt động.
Tôi cũng soạn sẵn một số mục tiêu tiêu biểu cho mỗi
loại hội đoàn (Chính tri, nhân quyền, nghề nghiệp, tương trợ, dân oan v…v…) và
một số nguyên tắc căn bản của một hội đoàn hoạt động hợp pháp trong một xã hội
dân chủ.
Sự hình thành nhiều hội đoàn sẽ xây dựng một xã hội
dân sự hùng mạnh cho tương lai.
II.
Quyền
tự do lập hội:
(1) Trước hết, bản Tuyên Ngôn Quốc Tế
Nhân Quyền được Đại Hội Đồng Liên Hiệp Quốc công bố 1948:
Điều 20 ghi rõ:
“Mọi người đều có quyền tự do tụ tập và hội họp một
cách bất bạo động”
Điều 23 (4) ghi thêm:
“Mọi người đều có quyền thành lập và gia nhập những
nghiệp đoàn để bảo vệ quyền lợi của mình”
(2) Sau đó Công Ước Quốc Tế về các quyền
tự do dân sự và chính trị:
Điều 22 ghi:
“1.
Mọi người có quyền tự do lập hội với những người khác, kể cả quyền lập và gia
nhập các công đoàn để bảo vệ lợi ích của mình.
2.
Việc thực hiện quyền này không bị hạn chế, trừ trường hợp do pháp luật quy định
và những hạn chế này là cần thiết trong một xã hội dân chủ, vì lợi ích an ninh
quốc gia, an toàn và trật tự công cộng, để bảo vệ sức khoẻ của công chúng hoặc
nhân cách, hoặc các quyền và tự do của những người khác. Điều này không ngăn
cản việc hạn chế hợp pháp đối với những người trong các lực lượng vũ trang và
cảnh sát.
3.
Không một quy định nào của điều này cho phép các nước tham gia Công ước về tự
do lập hội và bảo vệ quyền được tổ chức hội năm 1948 của Tổ chức Lao động quốc
tế được tiến hành những biện pháp lập pháp hoặc áp dụng luật làm phương hại đến
những đảm bảo nêu trong Công ước đó.”
(3) Hiến pháp 2013:
Điều
25 ghi:
“Công
dân có quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, tiếp cận thông tin, hội họp, lập hội,
biểu tình. Việc thực hiện các quyền này do pháp luật quy định.”
Sự kiện Quốc Hội CHXHCNVN trì trệ trong việc ban
hành luật về hội đoàn không phải là vấn đề của người dân, mà là vấn đề của
chính quyền CSVN.
Lý do là vì 3 nguyên tắc nền tảng của chế độ pháp
trị là:
a. Người
dân có quyền làm tất cả những gì luật pháp không cấm, chứ không phải chỉ được
quyền làm những gì luật pháp cho phép
b. Một
sắc luật hay bộ luật của quốc hội, chỉ có thể ra những quy định để thi hành một
quyền lợi được hiến pháp quy định tốt đẹp, và không thể vi phạm thực chất của
quyền đó, hoặc tước đoạt quyền được ghi trong hiến pháp, vốn là luật tối cao.
c. Luật
pháp một quốc gia phải tuân thủ những công ước quốc tế mà chính quyền ký kết
tôn trọng và tham gia.
Như thế, ngay bây giờ, mọi người đều có quyền lập hội.
III.
Lập
hội cần bao nhiêu người:
Lập hội không cần nhiều người. Tại Úc, tiểu bang
New South Wales, chỉ cần 4 người là có thể thành lập hội và đăng ký với chính
phủ. Dĩ nhiên có những hội đoàn lên đến trăm hoăc ngàn người hay nhiều hơn nữa.
Tuy nhiên cần phải sinh hoạt nghiêm chỉnh theo đúng tinh thần của nội quy dân chủ.
Cần phải chọn lựa hội viên nghiêm túc và theo tinh thần tự nguyện.
Trong hoàn cảnh Việt Nam thì sinh hoạt chặc chẽ hay
linh động phải tùy theo nhu cầu tại chỗ.
IV.
Cần
đăng ký với chính phủ hay không?
Úc và các quốc gia Tây Phương là những chế độ dân
chủ hiến định, pháp trị và đa nguyên. Có luật về lập hội rõ rệt. Mọi người đều
có quyền thành lập hội. Muốn đăng ký với chính phủ thì sẽ có một số quyền lợi,
nhưng phải chịu sự kiểm soát về chi thu. Nếu không đăng ký thì không có những
quyền lợi đó, nhưng không cần trình báo gì với chính phủ cả.
Cả 2 loại hội đoàn đều được sinh hoạt công khai và
hợp pháp.
Việt Nam chưa có luật về hội đoàn và trên nguyên tắc
tôi nghĩ rằng không có luật nào cấm thành lập các hội đoàn mà không đăng ký cả.
Không biết khi thành lập Đảng CSVN ông Hồ Chí Minh
có đăng ký nó nơi nào hay không?
V.
Cần
cương lĩnh và nội quy riêng biệt hay không?
Chỉ có những tổ chức chính trị mới cần một cương
lĩnh nêu ra các chủ trương và mục đích chiến lược và sau đó một nội quy phức tạp
để điều hành tổ chức.
Theo tôi
nghĩ, trừ khi chúng ta muốn thành lập một đảng phái chính trị lớn (nằm
ngoài tầm của bài viết này) thì chúng ta chỉ cần một nội quy/ điều lệ trong đó
bao gồm những mục tiêu chính của hội đoàn là đủ. Đây là phương thức thành lập hội
đoàn tại Úc Đại Lợi, Tiểu Bang New South Wales.
VI.
Phương thức cụ
thể thành lập hội:
Phương
thức chia làm các giai đoạn như sau:
1.
Một
hay nhiều cá nhân suy nghĩ và xử dụng nội quy/ điều lệ mẫu viết thành một dự thảo
nội quy/điều lệ
2.
Vận
đồng tìm người cùng quan điểm
3.
Sau
khi đủ người (chẳng hạn 3-5 người trở lên) thì tổ chức đại hội thành lập
4.
Đại
hội thành lập sẽ làm 2 việc quan trọng:
a.
Chính
thức chấp nhận bản nội quy/điều lệ
b.
Bầu
Ban Chấp Hành
5.
Làm
những công việc hành chánh của hội như mở trương mục ngân hang, cắt đăt lưu trữ
sổ sách, giáy tờ v…v…
6.
BCH
sẽ tổ chức và điều hướng các phiên họp và sinh hoạt của hội.
VII.
Một số nguyên tắc
căn bản cần lưu ý:
Thế
kỷ 21 là kỷ nguyên của tin học, tự do tư tưởng, sự sáng tạo, khoa học và khai
phá tri thức.
Chính
vì thế có một số nguyên tắc căn bản các hội đoàn cần phải lưu ý:
1.
Tuyệt
đối tuân hành nguyên tắc bất bạo động
2.
Hướng
về tương lai xây dựng một trật tự xã hội tốt đẹp thay vì quay về quá khứ chiêm
nghiệm sự trả thù
3.
Lấy
trung dung hay trung đạo làm kim chỉ nam, thay vì chủ trương những quan điểm cực
đoan và giáo điều
4.
Không
bao giờ chủ trương hủy diệt một thực thể hiện hành mà không kèm theo một đề án
xây dựng cho tương lai.
5.
Lấy
sự khai trí cho hội viên và quần chúng làm kim chỉ nam cho mọi hoạt động.
6.
Không
cần chờ đợi những siêu nhân hay những nhân vật phi thường lãnh đạo mới dấn thân
hành động. Thật sự chỉ cần những người bình thường, làm việc đúng phương pháp,
sẽ đạt những thành quả phi thường. Những hội viên chỉ cần là những người bình
thường lương thiện là đủ.
7.
Phải
xem con người cá thể (the individual person) là cứu cánh. Tất cả mọi quan điểm
chính trị, mọi định chế xã hội, những ý niệm trừu tượng dù cao đẹp bao nhiêu
cũng chỉ là những phương tiện đem lại phúc lợi cho con người cá thể. Phải phân
biệt rõ đâu là cứu cánh và đâu là phương tiện.
VIII.
Các mục tiêu mẫu:
Chính trị:
1.
Xây
dựng dân chủ hiến định, pháp trị và đa nguyên
2.
Phát
triển xã hội dân sự
3.
Nguyên
cứu và hiến định hóa quan điểm tam quyền phân lập của Montesquieu
4.
Nghiên
cứu và hiến định hóa quan điểm địa phương phân quyền
5.
Hủy
bỏ độc tài đảng trị và xây dựng dân chủ đa nguyên
Nhân quyền:
1.
Quảng
bá bản Tuyên Ngôn Quốc Tế nhân quyền Liên Hiêp Quốc năm 1948 và Công Ước Quốc Tế
về các quyền tự do dân sự và chính trị 1966
2.
Tranh
đấu bảo vệ phụ nữ quyền và chống bạo hành trong gia đình
3.
Tranh
đấu hiến định hóa hoặc luật hóa quyền thành lập báo chí và cơ quan ngôn luận tư
nhân
Nghề nghiệp:
1.
Tranh
đấu xây dựng quyền thành lập công đoàn độc lập
2.
Tranh
đấu bảo vệ quyền lợi công nhân làm việc cho các công ty nước ngoài tại Việt Nam
3.
Tranh
đấu chống nhập cảng công nhân từ nước
ngoài
Tương trợ dân oan:
1.
Giúp
đỡ tài chánh và nhân vật lực cho những dân oan khiếu kiện tại Thành Phố Hồ Chí
Minh
2.
Vận
động áp lực chính quyền trả tự do cho các dân oan bị kết án giam cầm
3.
Giúp
đỡ pháp lý và tìm luật sư đại diện cho các dân oan khiếu kiện
Tôi
chỉ đưa ra một vài gợi ý. Mỗi cá nhân cần phát huy sáng kiến, viết lên những mục
tiêu phù hợp với lý tưởng của nhóm mình.
Tôi
không cư trú tại Việt Nam nên không biết rõ những nhu cầu tại chỗ.
Tôi
thiếu sót thì xin quý độc giả bổ sung. Tôi sẽ có một danh sách mục tiêu đầy đủ
và phẩm chất cao hơn.
Theo
tôi nghĩ, chỉ cần 1 mục tiêu là khởi đầu được. Sau đó có thể thêm mục tiêu
khác. Chỉ cần tu chính Nội quy/điều lệ là đủ.
IX.
Nội
quy/điều lệ mẫu:
(I)
Danh
xưng của hội
Nay thành lập hội mang tên:
(II)
Mục
tiêu
Các mục tiêu của hội sẽ là:
1. ………..
2. ………..
(III)
Nguyên
tắc nền tảng
1. Nguyên
tắc bất bạo động: hội hoạt động trong tinh thần và bằng những phương thức hoàn
toàn bất bạo động
2. Nguyên
tắc bất vụ lợi: những lợi nhuận và tài sản của hội chỉ có thể sử dụng cho những
mục đích phúc lợi cộng đồng của hội nêu ra và không bao giờ phân phát cho những
hội viên của hội
3. Hiến
pháp và luật pháp hiện hành: hội tuân thủ mọi điều khoản hiến pháp và luật pháp
chủ trương
4. Các
hiệp ước và công ước quốc tế về nhân quyền, dân quyền và các quyền tự do chính
trị căn bản khác mà nhà nước Viêt Nam ký kết với quốc tế đều được hội tôn trọng
và chấp hành.
(IV)
Các
định nghĩa căn bản:
a. “Phiếu
quyết định” (casting vote) là khi số phiếu bằng nhau giữa 2 bên, thì người chủ
tọa có thêm một phiếu để quyết định phe nào đa số.
b. “Ủy
nhiệm viên” (trustee) là người được ủy thác đứng tên tài sản hoặc tài khoản của
hội. Họ chỉ đứng tên nhưng không phải là chủ nhân thật sự. Chủ nhân thực sự là
hội.
c. “Tư
cách pháp nhân” là một con người bằng da bằng thịt hoặc một con người do luật
pháp tạo ra như một công ty hay một hội đoàn có đăng ký, có quyền sở hữu tài sản,
có thể ra tòa như một nguyên cáo hay bị cáo.
d. “Đa
số” trong nội quy/điều lệ có nghĩa là đa số tuyệt đối, tức hơn 50%, khác với đa
số tương đối như trong trường hợp có 3 nhóm trở lên, nhóm 1 với 20% phiếu, nhóm
2 với 24% phiếu, nhóm 3 với 30% phiếu, nhóm 4 với 26% phiếu, thì nhóm 3 có đa số
tương đối. Nếu bầu vòng một chưa có đa số tuyệt đối thì phải bầu lại vòng nhì,
với 2 nhóm có số phiếu cao nhất cho đến khi có đa số tuyệt đối.
(V)
Hội
viên
1. Mọi
người, từ 18 tuổi trở lên, đều có thể trở thành hội viên của hội.
2. Trừ
những hội viên sáng lập, những người xin gia nhập hội phải điền đơn theo mẫu
đính kèm và được sự giới thiệu của một hội viên hiện thời
3. Thư
ký của hội sẽ trình đơn xin gia nhập trước phiên họp sớm nhất của Ban Chấp Hành
(BCH), hầu BCH có thể quyết định chấp nhận hay không.
4. Một
hội viên có quyền bỏ một phiếu trong tất cả các phiên họp khoáng đại chính thức
của hội
5. Một
hội viên sẽ chấm dứt làm hội viên khi qua đời, rút tên khỏi hội bằng văn thư
chính thức hoặc bị khai trừ khỏi hội
6. Niên
liễm hoăc nguyệt liễm hội viên: mỗi hội viên có trách nhiệm đóng niêm liễm hoặc
nguyệt liễm do BCH hoặc Đại Hội quy định tùy hoàn cảnh và thời điểm.
(VI)
Ban
chấp hành
1. Đại
hội thành lập và các đại hội kế tiếp sẽ bầu một ban chấp hành (BCH) gồm từ 3
người trở lên, tùy theo nhu cầu và nhân số của hội.
2. BCH
có trách nhiệm:
a. Điều
hành hội
b. Quản
trị mọi tài sản của hội
c. Giải
quyết mọi vấn đề đối nội và đối ngoại của hội
d. Làm
tất cả mọi điều nhận thấy lợi ích cho hội
3. BCH
phải bầu ra trong số thành viên của mình ít nhất 3 chức vụ sau đây:
a. Hội
trưởng: Lãnh đạo hội và chủ tọa các phiên họp của BCH
b. Thư
ký: Giữ sổ sách
c. Thủ
quỹ: Chịu trách nhiệm về chi thu và sổ sách chi thu, ngân khoản tại ngân hàng
4. Các quyết định của BCH căn cứ trên đa số phiếu.
Hội trưởng có phiếu quyết định (casting vote)
5. Nhiệm
kỳ của BCH là 2 năm
(VII)
Các
phiên họp và túc số
1. Đại
hội: túc số lần đầu triệu tập sẽ là 50% hội viên. Nếu lần đầu không đủ túc số,
thì lần thứ nhì không cần quy định túc số mà vẫn hợp lệ.
2. BCH:
Túc số lần đầu sẽ là 2/3 số thành viên BCH. Nếu lần đầu không đủ túc số thì lần
sau ít nhất 3 thành viên.
(VIII) Các ủy ban:
1. BCH
hoặc Đại Hội có thể tùy nghi thành lập các ủy ban chuyên nghành hầu thi hành những
công tác của hội
2. Một
số ủy ban tiêu biểu như: Ủy ban giám sát, Ủy ban tài chánh, Ủy Ban Cố Vấn
v,..v…tùy theo nhu cầu
(IX)
Thủ
tục bỏ phiếu và các quyết định của hội:
1. Mỗi
hội viên có một phiếu bằng nhau
2. Nguyên
tắc bầu cử là bầu kín
3. Đa
số ưu thắng thiểu số
4. Chỉ
có người hiện diện tại chỗ, hoặc nếu hội có phương tiện, thì hiện diện qua
video link (tức thấy hình), hoặc qua hiện diện qua voice link (tức chỉ nghe giọng
nói) mới được bầu cử. Không thể bầu khiếm diện hoặc ủy nhiệm phiếu.
(X)
Đại
hội định kỳ và các đại hội bất thường
1. Đại
hội định kỳ mỗi 2 năm một lần. ĐH bầu lại tân BCH và quyết định tất cả mọi vấn
đề của hội kể cả tu chính nội quy.
2. Đại
hội là tối cao và toàn quyền. Bất cứ quyết định nào của BCH hoặc bất cứ chức sắc
nào của hội, đi ngược với quyết định của ĐH đều vô hiệu lực
(XI)
Thủ
tục thông báo
1. Thông
báo ĐH phải được gởi cho tất cả hội viên ít nhất 2 tuần trước ĐH bằng thư tay,
bưu điện hoặc các phương tiện điện tử như điện thư hoặc qua tin nhắn trên điện
thoại di động.
2. Các
thông báo bình thường về hoạt động của hội cũng qua những phương thức tương tự
(XII)
Người
chủ tọa
Người chủ tọa ĐH hoặc BCH có phiếu quyết định. Chủ tọa
ĐH do ĐH chọn. Chủ tọa BCH là Hội Trưởng.
(XIII) Tài sản và tài chánh
1. Nếu
hội đăng ký chính thức và có tư cách pháp nhân thì hội có thể trực tiếp đứng
tên tài sản hoặc ngân khoản của hội
2. Nếu
hội không đăng ký và không có tư cách pháp nhân thì có thể làm giấy ủy nhiệm
cho một hay nhiều cá nhân đứng tên tài sản hoặc ngân khoản với tư cách là ủy nhiệm viên (trustees) cho hội
3. Trong
cả 2 trường hợp, nếu cần phải ký ngân phiếu rút tiền, phải có ít nhất 2 chữ ký
của 2 thành viên BCH.
(XIV) Tu chính nội quy:
Nội quy chỉ được tu chính với sự đồng ý của 3 phần 4
số hội viên tham dự ĐH.
(XV)
Tài
sản sau khi hội chấm dứt hoạt động
1. Nếu
hội giải tán và chấm dứt sinh hoạt, toàn bộ tài sản và ngân khoản của hội sẽ
chuyển giao cho một hội hoặc tổ chức có mục tiêu bất vụ lợi tương đương với hội.
2.
Hội
có thể được giải tán với sự đồng ý của 3 phần 4 hội viên tham dự trong một ĐH.
X.
Đơn
xin gia nhập hội:
Tên hội:
Tên họ người muốn gia nhập hội:
Địa chỉ:
Nghề nghiệp:
Nay tôi xin làm đơn gia nhập hội. Nếu đơn của tôi được
chấp nhận, tôi đồng ý tuân thủ nội quy của hội.
Chữ ký người nộp đơn:
Ngày ký:
Hội
viên giới thiệu người xin gia nhập hội:
Tên họ hội viên:
Tôi xin giới thiệu anh/chị:
Làm đơn gia nhập hội. Tôi xác nhận tôi là một hội
viên hiện thời của hội.
Ký tên:
Đề ngày ký:
XI.
Giao
kèo ủy nhiệm:
Hội
Bất Vụ Lợi ABC
Thành
phần:
1. Ô.
Nguyễn Văn A cư ngụ tại…
2. Bà.
Trần Thị B cự ngụ tại… là 2 ủy nhiệm viên
3. Hội
Bất vụ lợi ABC địa chỉ tại…là thành phần chủ nhân thật sự và hưởng phúc lợi của
sự ủy nhiệm
Sự
Kiện:
1. Hội
Bất Vụ Lợi ABC là một hội không đăng ký và không có tư cách pháp nhân để đứng
tên tài sản
2. Ông
Nguyễn Văn A và Bà Trần Thị B là thành viên Ban Chấp Hành của hội
3. Hội
đồng ý bổ nhiệm 2 người làm ủy nhiệm viên đứng tên tài sản sau đây:
a……….
b……….
c……….
(ghi chi tiết tài sản)
Và tài khoản ngân hàng sau đây:
a……….
b………
(ghi rõ chi tiết tài khoản)
Các
ủy nhiệm viên tuyên cáo như sau:
1. Chúng
tôi chỉ là những ủy nhiệm viên và không sở hữu các tài sản và ngân khoản trên
2. Chúng
tôi đồng ý thi hành tất cả cá mệnh lệnh của hội như là chủ nhân và thành phần
hưởng phúc lợi thật sự.
Ngày:
…………………..
…………….
Ô. Nguyễn Văn A
Người
chứng
…………………..
……………..
Bà Trần Thị B
Người
chứng
……………….
……………..
Ô. Lê Văn C (Đại diện cho hội)
Người
chứng
XII.
Kết
luận:
Nêu trên chỉ là những thông tin căn bản để thành lập
và điều hành một tổ chức hay hội đoàn trong xã hội dân sự. Tuy căn cứ trên những
quy luật về nhân quyền và các quyền tự do căn bản của con người, nhưng Việt Nam
hiện giờ chưa phải là một chế độ dân chủ hiến định, pháp trị và đa nguyên đúng
nghĩa, tôi không thể chịu trách nhiệm hình (criminal) hoặc hộ (civil) nếu xảy
ra truy tố hoặc tranh chấp tại Việt Nam. Tôi cũng chỉ là một luật sư hành nghề
tại Úc, không có thẩm quyền cố vấn luật pháp Việt Nam.
Cũng vì chỉ là những thông tin cơ bản, văn kiện này
sẽ hữu ích cho những cá nhân muốn thành lập hội đoàn cơ bản. Những hội đoàn tầm
vóc cao hơn sẽ có những cao nhân cố vấn chi tiết và vượt ra ngoài tầm vóc của
tài liệu này.
Cũng xin nhắc nhở quý vị tham khảo ý kiến của những
đồng nghiệp của tôi đang hành nghề tại Việt Nam, nếu có phương tiện.
Cuối cùng và vô cùng quan trọng là tôi chỉ là người
viết bản hướng dẫn này mà thôi. Tôi không liên hệ gì đến những hoạt động của
các hội đoàn tự thành lập và sử dụng những thông tin này. Tôi cũng không chịu
trách nhiệm gì về những hoạt động sau đó. Tôi chỉ nêu ra một số nguyên tắc và kỹ
thuật. Chúng ta là những người tự do và hoàn toàn chịu trách nhiệm về tư duy và
hành động của chính mình.
Chúng ta hoàn toàn độc lập với nhau trong tinh thần
tương kính.
Constitution Hill ngày 26 tháng 9, 2015
LS Đào Tăng Dực